آیدا صالحی: «بعد از شیوع كرونا در مرداد ۱۳۹۹ شروع به فعالیت كردیم. آن زمان فروش اینترنتی شال و روسری زیاد بود، مردم به سمت خرید آنلاین سوق داده می‌شدند تا كمتر در معرض كرونا باشند. به سختی رشد كردیم و خدا رو شكر میزان سوددهی خیلی خوبی داشتیم، اما الان با توجه به شرایطی كه پیش آمده میزان سود ما یك چهارم شده است، ترازوی ضرر برای ما سنگین‌تر بود تا سود، شروع فصل پاییز بهترین زمان فروش بود كه متاسفانه با توجه به محدودیت‌ها از دست دادیم.»
این صحبت‌های فاطمه ۲۶ ساله است، او كارشناسی معماری دارد، دو سال در بستر اینستاگرام فروش اینترنتی روسری داشته اما حالا كسب‌وكارش با مشكل روبه‌رو شده است، مسئله‌ای كه برای زنان شاغل چندان عجیب نیست؛ نگاه سنتی و مردسالارانه به زن، همواره سعی در به حاشیه راندن زنان و پنهان كردن آنان در پستوی خانه داشته است. حالا با گذر از جامعه سنتی وضعیت اشتغال زنان گرچه نسبت به گذشته پیشرفت كرده اما همچنان با نابرابری‌ها و مشكلاتی اعم از حقوق كمتر، ایجاد مانع در سر راه ترفیعات شغلی، تبعیض‌های جنسیتی، سوءاستفاده‌ها، آزارگری‌های جنسی همراه شده و حالا فیلترنگ اینستاگرام مانع از بهره‌مندی آنها شده است، زنانی كه هم كار می‌كنند و هم امور خانه را مدیریت می‌كنند تا با «روز مضاعف» روبه‌رو شوند.
شهلا كاظمی‌پور، جمعیت‌شناس در گفتوگو با خبرآنلاین در توضیح «روز مضاعف» می‌گوید: «مردان با كار كردن زنان مخالف نیستند، اگر یك زن در خانه بیست ساعت هم كار كند مخالفتی ندارند، بلكه آنها با كار خارج از خانه زنان مخالف هستند، چون نگرانند چشم و گوش زنان باز شود، ما در سال ۱۳۶۷ تحقیقی انجام دادیم، آن‌جا به این نتیجه رسیدیم كه همه مدیران مرد معتقدند زنان بهتر كار می‌كنند، برای همین هم مدیران تمام كارهای كارشناسی را به زنان می‌دهند چراكه زنان، هم دقیق‌تر كار می‌كنند و هم علیرغم خوب كار كردن امكان پیشرفت ندارند و نمی‌توانند بعدا جای مدیر مرد را بگیرند. زنان در بخش اشتغال رسمی بیشترین تلاش را می‌كنند اما آن سقف شیشه‌ای اجازه پیشرفت به آنها را نمی‌دهد.»
اینستاگرام، یاری‌دهنده اشتغال زنان
علیرغم همه مشكلات زنان تصمیم گرفتند برای استقلال شغلی از فضای مجازی كمك بگیرند و كسب‌وكارشان را در خانه و به كمك پلتفرم‌های قابل دسترس توسعه دهند، گرچه اوایل فضای اینستاگرام برای اشتراك‌گذاری عكس بود و جنبه سرگرم‌كننده داشت اما به مرور، علاوه بر حفظ جنبه سرگرم‌كننده خود تبدیل به محل تامین درآمد بسیاری از افراد، به خصوص زنان شد. عده‌ای كه سرمایه چندانی برای اجاره یك مغازه و فراهم كردن كالا برای فروش را نداشتند، از این شبكه اجتماعی استفاده كردند و به كسب و كارهای آنلاین روی آوردند تا بدین گونه هزینه خود را به حداقل برسانند. زنانی كه به هر دلیلی امكان كار در بیرون از منزل را نداشتند، فروش در بستر فضای مجازی را همچون راهی می‌دانستند برای كسب استقلال و حفظ تعادل میان اشتغال و كارهای خانه، فاطمه هم كه جزو همین دسته محسوب می‌شود كه از طریق كسب و كار مجازی همزمان سعی در كسب درآمد و رسیدگی به امور دیگرش را دارد، می‌گوید: «از شرایط راضی و خرسند بودیم، می‌خواستیم كارمان را گسترش دهیم كه با فیلترینگ مواجه شدیم. فضای كار مجازی باعث می‌شد مدیریت بهتری برای كارهای زندگی شخصی‌ام داشته باشم و بتوانم چند كار را همزمان انجام دهم.»
او در پاسخ به اینكه چند نفر دیگر از طریق صفحه كاری‌اش امرار معاش می‌كنند، می‌گوید: «سه زن هستیم كه از طریق یك صفحه‌ی اینستاگرام درآمد داریم. من به عنوان مدیر تا جایی كه شده از جیب خودم زده‌ام كه تعدیل نیرو نداشته باشیم.»
اما حالا با سنگ‌اندازی دولتمردان كه یك روز نام طرح صیانت به خود می‌گیرید و روز دیگر فیلترینگ به نام امنیت، مشكل جدیدی را برای مردم از جمله این گروه از جامعه به وجود آورده است. رضا الفت نسب، عضو هیئت مدیریه اتحادیه كسب‌وكارهای مجازی در گفتوگو با «خبرآنلاین» در رابطه با آسیب فیلترینگ و تاثیر آن بر آینده كسب‌وكارها می‌گوید: «فروش كسب‌وكارهای اینترنتی خرد نزدیك به صفر شده است و كسب‌وكارهای بزرگ و متوسط هم كه به صورت وسیع فعالیت می‌كنند، ۳۰ درصد كاهش فروش داشته‌اند. امروزه خرید اینترنتی با توجه به شرایط فعلی كه در این ۵۰ روز در كشور اتفاق افتاد از رده خارج شده است. وضعیت اقتصادی مردم هم بغرنج شده و قدرت خرید به شدت كاهش پیدا كرده است. به حدی كه ما تورم ماهانه داشتیم.»
دستور به كوچ
آنچه در این میان به چشم می‌خورد، راه‌حل‌های یك جانبه مسئولان در خصوص این مشكل است. مسئولان مرتبط به سادگی از كوچ كردن به شبكه‌های اجتماعی داخلی صحبت می‌كنند و حتی مردم را مقصر می‌دانند؛ چندان كه معاون وزیر ارتباطات چندی پیش در واكنش به شكایت مردم نسبت به فیلترینگ عنوان كرد: «مردم نسبت به شرایط اینترنت و فیلترینگ اینستاگرام ابراز شكایت كردند كه من به آنها گفتم شما خودتان از قبل به این فكر بودید كه احیاناً اگر روزی اینستاگرام بسته شود چه اتفاقی می‌افتد؟ خودتان باید به فكر می‌بودید و از ابتدا از ابزاری نظیر اینستاگرام استفاده نمی‌كردید.» آش آنقدر شور شد كه حتی صدای رئیس مجلس را هم درآورد؛ او در جلسه مجلس كه با حضور وزیر ارتباطات بود، اظهار كرد: «انتقال از یك پلتفرم خارجی به داخلی به شكل دستوری امكان پذیر نیست این باید به صورت یك كوچ توام با تسهیل‌گیری و انگیزه برای این انتقال باشد. این تسهیلگری و انتقال را كم شاهد هستیم موانعی را برخی دستگاه ها می گذارند كه سزاوار نیست.»
در مجموع باید در نظر داشت كه جدا از اینكه دسترسی آزاد به شبكه‌های اجتماعی جزو حقوق مردم است، با وجود عدم اعتماد مردم نسبت به نمونه‌های داخلی و از سوی دیگر عدم برابری امكانات پلتفرم‌های خارجی با داخلی، بنابر گفته بسیاری از كارشناسان و متخصصان این حوزه، از همان ابتدا باید این امر را شكست خورده بدانیم.
فاطمه در خصوص اینكه آیا برای ادامه كسب‌وكارش قصد پیوستن به پلتفرم‌های داخلی را دارد می‌گوید : «برنامه‌ای برای پیوستن به پلتفرم‌های داخلی نداریم. مخاطب در پلتفرم‌های ایرانی به دلیل تعدد زیاد، پراكنده شده است و برای ما جذب مخاطب بسیارسخت است. شاید در آینده قصد راه‌اندازی سایت داشته باشیم. كه می‌توانم بگویم متاسفانه برای ما انگار شروع از صفر است و تمام زحمت‌های پیشین از بین میرود.»
الفت‌نسب هم در واكنش به استفاده از پلتفرم‌های داخلی، بیان می‌كند: «دولت اعلام می‌كند كسب‌وكارهای خرد باید بروند در پیامرسانهای داخلی، آمدند یك بسته‌های حمایتی هم گذاشتند كه البته هنوز به مرحله اجرایی نرسیده است و نمی‌دانیم چطور اجرا خواهد شد ولیكن چیزی كه ما می‌شنویم و مشخص است، این است كه در این شرایط آنها به دنبال ترافیك و تجمع كاربران در یك پلتفرم هستند كه تقریبا با توجه به اینكه كه تعداد پیامرسانهای ایرانی زیاد است، كاربران در پلتفرم‌های مختلف پراكنده شده‌اند. در بعضی رسانه‌ها اعلام می‌شود كه ۶۰ درصد كسب‌وكارها به برنامه‌های داخلی كوچ كرده‌اند، بعضی می‌گویند بالاجبار آمده‌اند و هر زمان آن برنامه رفع فیلتر شود مجدد به آن بستر بازمی‌گردند.»
وی در این خصوص ادامه می‌دهد: «شما برای جابه‌جا كردن یك فایل به پیام‌رسان نیاز دارید وقتی پیام‌رسان غالب كشور بسته باشد به اجبار می‌روید از یك پیام‌رسان كه باز و داخلی است، استفاده می‌كنید. این به منزله استقبال نیست. در این سال‌ها برای پیامرسانهای داخلی زحمت زیادی هم كشیده شده است اما با توجه به این محدودیت‌ها در آزادی بیان، اعتماد از سوی كاربران زیر سوال میرود.»