نبودن آموزش و استفاده گسترده از فیلترشكن‌ها؛ اصلی‌ترین دلایل آسیب به كودكان و نوجوانان

نبودن آموزش و استفاده گسترده از فیلترشكن‌ها؛ اصلی‌ترین دلایل آسیب به كودكان و نوجوانانفناوری ایرانچهارشنبه ۲۶ دی ۱۴۰۳ - ۱۰:۳۰مطالعه 8 دقیقهدلارام سلطانیانتبلیغاتمشاهده همه ویدئو‌هاتبلیغاتتبلیغاتكارشناسان سواد رسانه‌ای و اینترنت باور دارند نبودن آموزش و استفاده گسترده از فیلترشكن‌ها اصلی‌ترین دلایل آسیب‌ به نوجوانان در فضای مجازی هستند .

تبلیغاتچندی پیش نوجوانان در توییتر فارسی دست به افشای پیام‌های افراد بزرگسالی زدند كه قصد سواستفاده از آنها را داشتند. این موج با همراهی تعداد زیادی كاربر در سنین مختلف همراه شد و این سوالات را به وجود آورد كه چه كسی مسئول نظارت بر استفاده كودكان و نوجوانان از فضای مجابزی است و چطور می‌توان به استفاده بهتر آنها از این فضا كمك كرد .

حورا تهرانی، پژوهشگر و مدرس سواد رسانه‌ای، باور دارد با این كه به نظر می‌رسد نبودن آموزش مشكل اصلی كودكان و نوجوانان در ایران است، یكی از اصلی‌ترین آسیب‌های وارد شده به آنها از محل آموزش‌هایی است كه افراد بدون صلاحیت ارائه می‌دهند .

او در این باره می‌گوید: «وضعیت ما از كشورهایی كه آموزش خاصی ندارند به مراتب بدتر است چون ما یكسری آموزش سازمان‌نیافته و پراكنده توسط افرادی و گروه‌هایی داریم كه خیلی از آنها از نظر علمی صلاحیت آموزش به دیگران را ندارند .

»به گفته تهرانی هدف بسیاری از این افراد ارتقای سواد نیست و  به دنبال اهداف سیاسی و ایدئولوژیك هستند. او اضافه می‌كند: «از طرف دیگر رویكرد قالب به زیست اینترنتی و اساس مصرف رسانه‌ای در ایران، رویكرد سلبی است .

بنابراین راهكارهایی كه در سطح سیاست‌گذاری یا در سطح خرد خانواده ارائه می‌شود، بر اساس محدودیت و ممنوعیت است و با زیست بچه‌های امروزی فاصله دارد.»كپی لینكسن آموزش سواد رسانه‌ای مناسب نیستتهرانی مناسب نبودن سن آموزش را از دیگر مشكلات سواد رسانه‌ای در ایران دانست و می‌گوید: «ما در دوره دوم متوسطه تازه یادمان می‌افتد كه به بچه‌ها سواد رسانه‌ای و تفكر انتقادی را آموزش بدهیم .

موقع تغییر پایه و در زمان امحانات نهایی و كنكور به پدر و مادرها آموزش می‌دهیم چطور مصرف رسانه‌ای فرزندان خود را كنترل كنند و چنین موضوعی باعث می‌شود اثری كه ما نیاز داریم در جامعه ببینیم، ایجاد نشود.»این پژوهشگر سواد رسانه‌ای در مورد اتفاقات اخیر توییتر فارسی می‌گوید: «در این بحثی كه اخیرا در توییتر اتفاق افتاد و آزارگری‌هایی كه افشا شد، اولین موضوعی كه به ذهن من رسید این بود كه زمانی كه شما این نرم‌افزار را از گوگل‌پلی یا اپ‌استور دانلود می‌كنید روی آن نوشته شده «برای بالای ۱۷ سال» و خود آنها می‌گویند نرم‌افزاری كه ما ساخته‌ایم برای افراد بالای ۱۷ سال است .

آیا پدر و مادر نباید نظارت كنند كه فرزندانشان در كدام فضا تعامل و فعالیت می‌كنند؟»او ادامه داد: «مهم‌تر از موضوع تعیین سن مناسب برای خریدن گوشی هوشمند و تبلت جداگانه برای كودكان، این است كه والدین نظارت كنند فرزندشان در چه فضایی حضور پیدا می‌كند و آیا نرم‌افزارهایی كه دانلود می‌كند، مناسب سن او هست یا خیر .

این موضوع فارغ از هر گونه ایدئولوژی اهمیت زیادی دارد.»به باور تهرانی این مدیریت مصرف رسانه، محدود كردن نیست. او افزود: «فكر می‌كنم خلائی كه ما بیش از هر چیزی آن را حس می‌كنیم، نبودن آگاهی در والدینی است كه خودشان هم مصرف رسانه‌ای درستی ندارند .

علاوه بر این دانش مدیریت مصرف رسانه‌ای فرزندانشان را هم ندارند و فكر می‌كنند این كار مساوی محدود كردن آنها است.»پدر و مادری كه خودشان عكس و اطلاعات فرزندانشان را در فضای عمومی اینترنت منتشر می‌كنند مجرم هستند و باید با آنها برخورد شود .

- حورا تهرانی، پژوهشگر و مدرس سواد رسانه‌ایاو درباره مسئولیت والدین در برابر انتشار عكس و اطلاعات فرزندان خود در فضای مجازی می‌گوید: «نبودن قانون كارآمد در همه حوزه‌ها باعث شده است زیست مجازی كودكان و نوجوانان ناامن‌تر و ناسالم‌تر شود .

یعنی پدر و مادری كه مصرف رسانه‌ای فرزندشان را مدیریت نمی‌كنند و فرزندشان در فضایی حضور دارد كه برایش آسیب‌زا و خطرناك است، متخلف هستند و باید قانونی وجود داشته باشد كه به این تخلف رسیدگی كند.»به باور تهرانی اگر قوانین تغییر كند و والدین آموزش‌های لازم را دریافت كنند، استفاده از فیلترشكن‌ها باعث می‌شود كودكان و نوجوانان همچنان به محتوای نامناسب دسترسی پیدا كنند .

تهرانی افزود: «ما ناچاریم برای دسترسی به یك فضای امن مثل یوتیوب كیدز و حتی گاهی یك بازی ساده، از فیلترشكن استفاده كنیم. این موضوع باعث می‌شود كه مدیریت و كنترل ما روی تعامل فرزندانمان در فضای مجازی و اینترنت به شكل جدی پایین بیاید و از همین طریق فرصت برای افراد سواستفاده‌گر بیشتر شود .

»ADTاو ادامه داد: «زمانی كه بتوانیم بدون فیلترشكن به فضاهای امن دسترسی پیدا كنیم، مصرف رسانه‌ای بچه‌ها قابل كنترل است اما زمانی كه فیلترشكن روی هر ابزاری كه بچه‌ها از آن استفاده می‌كنند نصب است، خطرهای بسیاری بزرگ‌تری آنها را تهدید می‌كند .

»این پژوهشگر سواد رسانه‌ای اولین و مهم‌ترین كار را آموزش به همه گروه‌های اجتماعی دانست و اضافه می‌كند: «اگر پدر و مادرهای ما در این حوزه آگاه شوند، مطالبه سیاست‌گذاری و قانون این حوزه هم قوی‌تر و كارآمدتر خواهد بود .

»به گفته او بعد از آگاهی والدین، اینترنت قانونمند مهم‌ترین نیاز جامعه است. تهرانی در این باره می‌گوید: «اینترنت قانونمند به معنای محدود و ممنوع شدن فضاها در اینترنت نیست بلكه به این معنا است كه هر گروه اجتماعی متناسب با سن و شرایط خود بتواند به اطلاعات و فضاهای اینترنتی دسترسی پیدا كند .

وقتی كودكان ما یك اینترنت مناسب خودشان دریافت كنند و به فضاهای اینترنتی مناسب سن خودشان دسترسی پیدا كنند، در فضای مربوط به بزرگسالان حضور كمتری خواهند یافت. البته ما الان هم بسته‌های اینترنت كودكان و نوجوانان را می‌بینیم اما عملا فرقی با آنچه بزرگسالان استفاده می‌كنند ندارد .

بنابراین ما به یك قانون جدی در دسترسی به اطلاعات نیاز داریم.»مرضیه ادهم، پژوهشگر فضای مجازی هم باور دارد خودتنظیم‌گری، آگاهی‌بخشی و ایجاد سواد رسانه‌ای تاثیرگذارترین روش‌های مقابله با آزارهای مجازی و حفظ حریم خصوصی هستند و هر چقدر شبكه‌های اجتماعی و فناوری‌ها گسترش پیدا می‌كنند، لزوم این خودآگاهی‌ها بیشتر می‌شود .

ادهم در این باره می‌گوید:‌ «ارگان‌ها و نهادهای دیگر نمی‌توانند این قضیه را به طور كامل مدیریت كنند و خودتنظیم‌گری مهم‌تر است و باید برای نوجوانان آگاهی ایجاد كرد. خیلی وقت‌ها ما در روند آموزش صورت مسئله و اتفاقاتی كه افتاده است را حذف می‌كنیم .

مثلا می‌گوییم برای نوجوانان گوشی نگیریم، شبكه‌های اجتماعی را نصب نكنند، به اینترنت دسترسی نداشته باشند و با خودمان فكر می‌كنیم مسئله را حل كرده‌ایم در حالی كه اصلا اینطوری نیست.»به باور او آموزش باید با توجه به شرایط زیست نوجوان اتفاق بیافتد حتی اگر تابوشكنی باشد .

ادهم در این باره می‌گوید: «اگر می‌بینیم نوجوان درگیر نوعی از رفتار به ویژه در مورد مسئل جنسی، مالی و هواداری است، باید در مورد آن رفتار به او آموزش داده شود.»كپی لینكنوجوانان از حمایت‌های قانونی در ایران آگاه نیستندبه گفته او در كنار آموزش، حمایت‌های قانونی هم تاثیر زیادی دارد و قوانین و حمایت‌های زیادی توسط نهادهای اجتماعی و انتظامی ارائه می‌شود كه نوجوانان از آنها بی‌اطلاع هستند: «در ایران پلیس فتا در خیلی از مواقع مثل اخاذی، هتك حرمت، انتشار عكس‌های خصوصی و تهدید خدمات خوبی ارائه می‌دهد و خیلی از اوقات فرد را شناسایی می‌كند .

نوجوانان به خاطر ترس و ناآگاهی از اینكه در صورت مراجعه به پلیس فتا چه اتفاقی می‌افتد، اتفاق بدتری را رقم می‌زنند و درگیر اخاذی و سایبر بولی می‌شوند.- مرضیه ادهم، پژوهشگر فضای مجازیادهم ادامه داد: «نهادهای انتظامی، قضایی و اجتماعی باید خدمات خود را بهتر معرفی كنند و یكسری مسیرهای حمایتی برای نوجوانان طراحی شود كه بتوانند مشكلات خود را با نهادهای انتظامی در میان بگذارند .

مثل ۱۲۳ اورژانس اجتماعی، اورژانس اینترنتی هم باید طراحی شود.»به گفته او بسیاری از كلاهبرداری‌ها توسط پلیس فتا پیگیری می‌شود اما این موضوع به خوبی اطلاع‌رسانی نشده است. علاوه بر این در ذهن افراد جا افتاده كه پیگیری شكایت زمان زیادی طول می‌كشد و نمی‌ارزد چنین اقدامی كنند .

این پژوهشگر فضای مجازی در مورد اتفاقات اخیر توییتر فارسی اضافه می‌كند: «داستانی كه در توییتر به وجود آمده است قابلیت تشكیل پرونده قضایی دارد و ساختار رسیدگی به شكایت‌ها و جرایم رایانه‌ای قوی است اما چون رویه فیلترینگ و بستن پیج‌ها را به بهانه‌های اجتماعی و هنجاری دیده‌ایم فكر می‌كنیم این شعبه‌های قضایی كاری نمی‌كنند .

»درصد بالایی از پرونده‌ها مربوط به كلاهبرداری‌ها، اخاذی‌ها و بحث‌های شخصی هستند و قابلیت تشكیل پرونده هم دارند.- مرضیه ادهم، پژوهشگر فضای مجازیاو درباره تاثیر فیلترشكن‌ها اضافه می‌كند: «فیلترشكن‌ها باعث شده‌اند ما نتوانیم هیچ امنیت و محافظی برای كودكان ایجاد كنیم .

تمام نسخه‌های امن و مناسب كودكان نرم‌افزارهای مختلف مثل یوتیوب و امكانات اخیر تلگرام و بازی‌ها، به خاطر استفاده از فیلترشكن‌ كاملا بی‌حفاظ می‌شود.»كپی لینككودكان و نوجوانان فیلترشكن را روی گوشی والدین خود نصب می‌كنندبه گفته او به دلیل مدل ارائه سواد رسانه‌ای این كودكان هستند كه از نظر تكنیكی خدماتی مثل فیلترشكن را برای خانواده خود تسهیل می‌كنند: «به جای اینكه خانواده‌ها ناظر باشند، كودكان هستند كه نرم‌افزار فیلترشكن را نصب می‌كنند و می‌دانند چطور باید از آن استفاده كرد .

ما به بهانه كودكان فیلتر می‌كنیم كه امنیت ایجاد كنیم اما بیشترین ناامنی نصیب آنها می‌شود و نمی‌توانند محتوای مناسب خودشان را از محتوای نامناسب تشخیص بدهند.»سعید سوزنگر، كارشناس امنیت سایبری درباره آموزش استفاده از شبكه‌های اجتماعی می‌گوید: «شبكه‌های اجتماعی مثل ماشین هستند و باید بلد باشی از آن استفاده كنی؛ دنده عوض كنی، ترمز بگیری و .

.. خانواده‌ها هیچ وقتی برای آموزش خودشان نمی‌گذارند و حاكمان ما هم اصلا اهمیتی به آموزش عمومی و آگاهی‌رسانی نمی‌دهند. متولیانی كه در این حوزه هستند هم ترجیح می‌دهند در حوزه‌های ایدئولوژیك و مرتبط با نگاه حاكمیت ورود كنند و اصلا به این آسیب‌ها كاری ندارند .

»به گفته او اخیرا قوانینی در راستای حمایت از كودكان تصویب شده كه هنوز اجرایی نشده است. سوزنگر باور دارد كشوری كه انقدر دیر به این موضوع پرداخته است، قطعا در اجرای آن هم تاخیر خواهد داشت.این كارشناس امنیت سایبری اضافه می‌كند:‌ «اگر یك دختر ۱۷ ساله‌ با فردی وارد رابطه شود و بعدا بخواهد این موضوع را پیگیری كند، خود آن فرد یا خانواده‌اش باید به عنوان شاكی خصوصی وارد شوند و امكان‌پذیر نیست كه خود پلیس و دستگاه قضایی به این پرونده ورود كرده و عملیات فریب این نوجوان را جرم در نظر بگیرند .

»كپی لینكفیلترشكن با كانفینگ كودكان یكی از راه‌های پیش روی خانواده‌هاستبه گفته سوزنگر در شرایطی كه به نظر نمی‌رسد دولت برنامه‌ای برای برداشتن فیلترینگ داشته باشد و استفاده از فیلترشكن‌ها آسیب‌های بیشتری به كودكان و نوجوانان وارد می‌كند، تهیه فیلترشكن‌هایی كه كانفینگ كودك ارائه می‌دهند یك راهكار پیش روی خانواده‌ها است .

او در این باره می‌گوید:‌ «یكسری DNS وجود دارد كه اگر خانواد‌ه‌ها آنها را روی گوشی‌های فرزندانشان تنظیم كنند، محیط امن‌تری برای آنها ایجاد می‌شود و به سایت‌های بزرگسالان دسترسی نخواهند داشت اما در كشور ما به خاطر اینكه بی‌طرفی شبكه نقض می‌شود، این روش كار نمی‌كند .