در روزهایی كه كاربران و كسبوكارها به سختی و به مدد ابزارهای فیلترشكن به اینترنت بین‌الملل دسترسی دارند، رئیس مركز ملی فضای مجازی معتقد است كه در این ایام شبكه ملی اطلاعات و اقتصاد دیجیتال «در حد رفع نیاز كشور» عمل كردهاند. ابوالحسن فیروزآبادی روز یكشنبه و در جلسه شورای فضای مجازی استان كرمان با اعلام اینكه فضای مجازی مرزبردار نیست، تاكید كرد: «اگر فضای مجازی در ایران توسعه پیدا كرده، با اراده حكومت اسلامی بوده است و در اقتصاد دیجیتال جزو كشورهای توسعه‌یافته هستیم.» او با اشاره به اینكه بانیان تكنولوژی، اقتصاد و شبكه‌های(اجتماعی) كسانی هستند كه می‌خواهند نظم نوین جهانی را در دنیا پیاده‌سازی كنند و به همین دلیل باید مدیریت ملی خود را بر فضای مجازی با رعایت استقلال و امنیت داشته باشیم، گفت: «اینكه اقتصادمان را در این سطح بیاوریم كه فقط در حد دو پلتفرم باشد، جفا به ملت و توانایی‌هاست. دلمان می‌خواهد همه پلتفرم‌ها باز باشند، مصوبات شورای عالی فضای مجازی و اسنادی كه داریم نشان می‌دهند از مزایای تكنولوژی برای داشتن یك زندگی با‌عزت و مرفه طرفداری كردیم.»
بی‌اعتنایی مقامات دولت به آمارها و بررسی‌های كسبوكارها از ابعاد آسیب‌های ناشی از فیلترینگ بر اقتصاد دیجیتال، اتفاق جدیدی نیست. پیش از رئیس مركز ملی فضای مجازی، وزیر ارتباطات هم این آمار را غیركارشناسی خوانده و تاكید كرده بود كه نهادهای ذی‌ربط باید ارزیابی دقیقی در این زمینه ارائه بدهند. عیسی زارع‌پور یك ماه پیش در نشست هم‌اندیشی مدیران كل ارتباطات و فناوری اطلاعات سراسر كشور با اشاره به نگرانی‌های مربوط به آسیب دیدن كسب‌وكارهای اینترنتی گفت: «برای ما حتی یك كسبوكار هم كه از تصمیمات امنیتی این روزها متاثر شده باشد مهم است، اما رقم‌های مطرح‌شده درباره اثر بستن یك پلتفرم خارجی بر اقتصاد دیجیتال، كارشناسی نیست و لازم است كه نهادهای ذی‌ربط ارزیابی دقیقی از این مساله ارائه دهند.» او در ادامه، بسته حمایتی دولت برای پلتفرم‌ها و كسب‌وكارهای دیجیتال را گزینه مناسبی برای جبران این ضررها و آسیب‌ها دانست؛ گزینه‌ای كه البته شامل تمام كسبوكارها نخواهد شد و بهره‌مندی از آن تنها منوط به فعالیت در پلتفرمهای بومی است تا به این ترتیب گام دیگری در مسیر كوچ اجباری كاربران و كسبوكارها به سكوهای داخلی باشد.
در حالی كه وزیر ارتباطات آمارهای ارائه شده توسط كسبوكارها را غیركارشناسی خواند و تاكید كرد كه نهادهای ذی‌ربط ارزیابی دقیقی در این زمینه ارائه بدهند، اما معاون او اخیرا اعلام كرد: «آمار دقیقی از تعداد كسب‌وكارهای فعال در شبكه‌های اجتماعی نداریم.» محمد خوانساری، رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران درباره این آمارها به سیتنا گفته است: «آمارها بسیار متعدد است و دلیل آن این است كه ما در سكوهای خارجی هیچ احاطه محتوایی نداریم و آمارها بر اساس حدس و گمان است. شاید آماری كه مركز فضای مجازی اعلام كرد یكی از معتبرترین آمارها باشد. به خاطر مسائل فنی و محدودیت‌هایی كه این سكوها برای همه دنیا ایجاد كردهاند، ما نمی‌توانیم آمار دقیقی داشته باشیم.»
ضررهایی به تلخی واقعیت
تنها با گذشت یك هفته از آغاز اعمال محدودیتهای اینترنتی گسترده، كارشناسان و فعالان فضای مجازی درباره خطر آسیب‌های جبران‌ناپذیر ناشی از تداوم این محدودیتها، هشدار دادند. آنها در برآوردی تخمینی اعلام كردند كه در همان یك هفته اول، درآمد كسب‌وكارهای اینترنتی بین ۳۰ تا ۷۰ درصد كاهش پیدا كرد؛ موضوعی كه باعث انتشار بیانیه‌ها و نامه‌های اعتراضی متعددی شد كه در نهایت وزیر ارتباطات تمام آنها را به گرفتن خسارت از اغتشاش‌گران ارجاع داد و توصیه كرد كه این افراد كسب‌وكارهای‌شان را بر بسترهای مورد تایید جمهوری اسلامی بنا كنند. با این همه شركت «زرین‌پال» كه در زمینه پرداخت‌یاری فعالیت می‌كند، اعلام كرد كه تنها در پنج روز ابتدایی اختلال‌های اینترنتی، به‌طور میانگین تعداد و حجم تراكنش‌های كسبوكارها تا ۴۰ درصد كاهش یافته است.
شركت «پادرو» هم كه در زمینه مدیریت فروش از طریق اینستاگرام فعالیت می‌كند، در گزارشی اعلام كرد كه فعالیت فروشگاه‌های اینستاگرامی در ۱۰روز ابتدایی اعمال محدودیتهای اینترنتی، بیش از ۷۵ درصد كاهش داشته است. نیما نامداری، یكی از فعالان اكوسیستم استارت‌آپی كشور هم در یادداشتی كه در «دنیای اقتصاد» منتشر شد، با اشاره به تبعات محدودسازی اینترنت، اعلام كرد كه برآوردهایی وجود دارند كه نشان می‌دهند سایت‌های ایرانی سالانه حدود ۳۰۰ میلیارد تومان برای استفاده از خدمات سئو روی گوگل هزینه میكنند و با قطع خدمات گوگل، تمام این هزینه‌ها به هدر می‌رو‌د.
شبكه هوشمند و هدفمند تبلیغات آنلاین «تپسل» هم در سلسله گزارش‌های آماری از وضعیت كسب‌وكارهای اینترنتی بعد از اعمال محدودیتهای اینترنتی، در گزارشی كه حدود دو هفته پیش منتشر شد، اعلام كرد كه تعداد كمپین‌‌‌های تبلیغاتی آنلاین ۵۳ درصد و میزان تبلیغ‌‌‌دهندگان تا ۳۱ درصد كاهش یافته است. بر این اساس، انتشار رپورتاژ آگهی در وب‌سایت‌های خبری هم كاهش ۴۹ درصدی داشته و عدم تمایل كسبوكارها باعث شده است درآمد وب‌سایت‌ها از این طریق تا بیش از ۵۵ درصد كاهش پیدا كند. ویترین بازار آنلاین- تبلیغات دیجیتال- خالی شده است، اما این پلتفرم‌ها سال گذشته ۱۰ درصد از كل هزینه تبلیغات كشور را در اختیار داشتند. بررسی‌های اخیر «پادرو» هم نشان داد كه ۳۰ هزار كسبوكار در اینستاگرام فعالیت دارند و ارزش فروش در این شبكه اجتماعی محبوب، سالانه حدود ۴۱ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. جالب آنجاست كه بیش از ۷۰ درصد محصولات فروخته‌شده در فروشگاه‌های اینستاگرامی، كالاهای تولید داخل بوده‌اند.
«تپسل» در ادامه گزارش‌های خود از زیان كسب‌وكارهای اینترنتی از فیلترینگ و محدودیتهای اینترنتی، اخیرا سراغ استارت‌آپ‌های فعال در حوزه سلامت دیجیتال رفته است. پلتفرم «هومكا» كه در زمینه ارائه خدمات سلامت در منزل و محل كار فعالیت می‌كند، اعلام كرده است كه فیلترینگ اینستاگرام باعث از دست رفتن ۷۰ هزار دنبال‌كننده آنها شده، تعداد كاربرهای فعال آنها را ۵۲ درصد و تعداد سفارش‌های‌شان را ۵۷ درصد كاهش داده است. پلتفرم «بقراط» هم كه ارائه‌دهنده خدمات مدیریت بهینه مطب و كلینیك آنلاین است، اعلام كرده كه علاوه بر ایجاد مشكلات متعدد برای ورود كاربران به سایت، با كاهش ۵۰ درصدی فروش مواجه شده است.
از طرفی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران هم با انجام تحقیقی گسترده بر وضعیت كسب‌وكارهای اینترنت در فاصله آخر شهریور ماه تا دهم مهر ماه، اعلام كرد كه تقریبا ۹۰ درصد از شركت‌های زیرمجموعه این تشكل در این بازه زمانی، دست‌كم ۲۵ درصد كاهش فروش داشته‌اند و تقریبا نیمی از شركت‌ها كاهش فروش بالای ۵۰ درصدی را تجربه كردهاند. نظرسنجی نصر تهران درباره میزان خسارت روزانه‌‌ای كه به شركت‌ها وارد شده است هم نشان می‌دهد ۵۳ درصد كسبوكارها روزانه تا ۵۰ میلیون تومان، ۲۱ درصد بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان، ۱۸ درصد بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان و حدود ۸درصد روزانه بیش از ۵۰۰ میلیون تومان متحمل خسارت شده‌‌اند. مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران در یادداشتی كه در این زمینه برای «دنیای اقتصاد» نوشت، به كسب‌وكارهای دیجیتال و مشاغلی اشاره كرد كه به واسطه آنها ایجاد شده است.
او نوشت: «گفته می‌شود بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار كسبوكار دیجیتال كه در پلتفرمهای اینترنتی فعالیت میكنند، در كشور وجود دارند كه با توجه به محدودیتهای ایجادشده، همگی در معرض خطر قرار گرفته‌‌اند؛ كسب‌‌وكارهایی كه پیش‌‌بینی می‌شود به‌صورت مستقیم حداقل یك میلیون شغل و به‌صورت غیرمستقیم حداقل ۸میلیون شغل ایجاد كردهاند و نكته مهم این است كه در این كسبوكارها عمدتا جوانان و اقشار ضعیف روستایی و شهری فعالیت میكنند و هرچقدر محدودیتها بیشتر ادامه پیدا كند، حتما ضربه شدیدتری به اقتصاد و كسبوكار جوانان كشور وارد خواهد شد.»
با تمام اینها نقش اقتصاد دیجیتال در دنیای امروز بسیار پررنگ و وابستگی آن به بستر اینترنت آزاد انكارنشدنی است. بر اساس آمارهای بانك مركزی، ۳/ ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی به صورت مستقیم به اقتصاد حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات گره خورده است و با این اوصاف ایجاد محدودیت در شبكه اینترنت كشور و مسدودسازی دسترسی به پلتفرمهای بین‌المللی پركاربر می‌تواند زیان جبران‌ناپذیری به اقتصاد دیجیتال كشور وارد كند؛ تا جایی كه به گفته رئیس اتاق بازرگانی تهران و طبق برآوردهای كارشناسی، در طول یك ماه ۳۵ هزار میلیارد تومان به‌طور مستقیم به اقتصاد حوزه فناوری خسارت وارد كرده و خسارت غیرمستقیم آن به كسب‌وكارهای خارج از صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات هم تا ۴۵ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.