جایزه نوبل پزشكی ۲۰۲۳ به پژوهشگران واكسن نجات‌بخش كرونا تعلق گرفت

تبلیغاتتبلیغاتتبلیغاتدو بیوشیمی‌دان به‌پاس پژوهش‌ درزمینه فناوری mRNA كه برای ساخت برخی از واكسن‌های اثربخش كووید ۱۹ به‌كار رفت، جایزه نوبل پزشكی ۲۰۲۳ را به‌دست آوردند.تبلیغاتكاتالین كاریكو بیوشیمی‌دان، دانشگاه سگد مجارستان و درو وایزمن، از دانشگاه پنسیلوانیا، به‌پاس پژوهش روی تغییرات mRNA كه ساخت اولین واكسن‌ها علیه كووید را ممكن ساخت، برنده جایزه نوبل پزشكی ۲۰۲۳ شدند .

به‌گفته‌ی یكی از اعضای كمیته نوبل در مؤسسه‌ی كارولینسكای استكهلم كه جایزه‌ی نوبل پزشكی یا فیزیولوژی را اعطا می‌كند: «همه دنیاگیری كووید ۱۹ را تجربه كرده‌اند؛ دنیاگیری‌ای كه زندگی و اقتصاد و سلامت عمومی را تحت‌تأثیر قرار داد .

نیازی نیست بیش‌از‌این تأكید شود كه این كشف اساسی چه تأثیر شگرفی بر جامعه گذاشت.»به‌نقل از گزارش سازمان بهداشت جهانی، از دسامبر ۲۰۲۰ (زمان دردسترس قرارگرفتن اولین دوز واكسن كووید) تا سپتامبر ۲۰۲۳، بیش از ۱۳٫۵ میلیارد دوز واكسن (شامل واكسن‌های mRNA و انواع دیگر واكسن‌ها) به مردم تزریق شده است .

تخمین زده می‌شود كه در سال پس از معرفی، این واكسن‌ها جان حدود ۲۰ میلیون نفر را در تمام جهان نجات دادند. كپی لینكنوع متفاوتی از واكسنآر‌ان‌ای مولكول مشابه دی‌ان‌ای است كه كمتر شناخته شده است. سلول‌ها از دستورالعمل‌های ژنتیكی خود كه درون دی‌ان‌ای قرار دارد، نسخه‌هایی از RNA را می‌سازند .

برخی از آن نسخه‌ها كه آر‌ان‌ای پیام‌رسان یا mRNA نامیده می‌شوند، برای ساخت پروتئین‌ها استفاده می‌شوند.آر‌ان‌ای پیامرسان به سلول‌ها می‌گوید كه چه پروتئینی بسازند. پروتئین‌ها كارهای بسیار مهمی در بدن انجام می‌دهند تا سلول‌ها و ارگانیسمی كه بخشی از آن هستند، سالم و زنده نگه دارند .

واكسن‌های mRNA كمی متفاوت از واكسن‌های سنتی عمل می‌كنند. بیشتر واكسن‌های مرسوم از ویروس‌ها یا باكتری‌ها (ضعیف یا كشته‌شده) یا پروتئین‌های عوامل بیماری‌زا استفاده می‌كنند تا سیستم ایمنی را تحریك كنند آنتی‌بادی‌های محافظ و سایر دفاع‌ها دربرابر عفونت‌های آینده را تولید كند .

واكسن‌های كووید ۱۹ ساخت شركت‌های فایزر و مدرنا حاوی mRNA هستند كه دستورالعمل‌های ساخت یكی از پروتئین‌های ویروس كرونا را دارند.وقتی فردی واكسن mRNA را دریافت می‌كند، ماده‌ی ژنتیكی وارد سلول‌های او می‌شود و سلول‌ها را تحریك می‌كند تا پروتئین ویروسی را برای مدت‌زمان كوتاهی تولید كنند .

هنگامی‌كه سیستم ایمنی با پروتئین ویروسی مواجه می‌شود، دفاعی ایجاد می‌كند تا اگر فرد بعداً به ویروس كرونا آلوده شد، دچار بیماری جدی نشود.واكسن‌هایی كه از mRNA استفاده می‌كنند، انتخاب مناسبی برای مبارزه با دنیاگیری بودند .

فناوری mRNA به دانشمندان امكان می‌دهد تا از مرحله ساخت مقادیر زیاد پروتئین در آزمایشگاه بگذرند و در‌عوض به بدن بگویند كمی پروتئین اضافی بسازد.واكسن‌های mRNA علاوه‌بر محافظت از افراد دربرابر ویروس كرونا، می‌توانند دربرابر بیماری‌های عفونی دیگر و سرطان نیز كارآمد باشند .

همچنین، دانشمندان ممكن است از این فناوری برای كمك به افراد مبتلا به بیماری‌های ژنتیكی نادر استفاده كنند تا آنزیم‌ها یا پروتئین‌های دیگری را بسازند كه در حالت عادی فاقد آن هستند. كارآزمایی‌های بالینی برای بسیاری از این كاربردها در حال انجام است؛ اما چند سال طول می‌كشد تا نتیجه‌ی آن‌ها مشخص شود .

اولین واكسن mRNA برای كووید ۱۹ در كمتر از یك سال پس از آغاز دنیاگیری در‌دسترس مردم قرار گرفت؛ اما فناوری به‌كاررفته برای ساخت آن ده‌ها سال در حال پیشرفت بود. در سال ۱۹۹۷، كاریكو و وایزمن دركنار دستگاه كپی باهم آشنا شدند .

كاریكو به وایزمن درباره‌ی مطالعاتش روی آر‌ان‌ای صحبت كرد و وایزمن نیز از علاقه‌ی خود به واكسن‌ها سخن گفت. اگرچه این پژوهشگران در ساختمان‌های جداگانه‌ای به مطالعه مشغول بودند، با‌هم كار كردند تا مشكلی اساسی را حل كنند كه یكی از موانع مهم پیش روی واكسن‌ها و درمان‌های مبتنی‌بر mRNA بود .

اگر mRNA به‌طور منظم به بدن تزریق شود، سیستم ایمنی بدن به‌شدت تحریك می‌شود و مقدار زیادی از مواد شیمیایی به نام سیتوكین‌ها را آزاد می‌كند. این مواد شیمیایی می‌توانند موجب التهاب آسیب‌زننده شوند. نكته‌ی دیگر اینكه mRNA اصلاح‌نشده پروتئین بسیار اندكی در بدن تولید می‌كند .

پژوهشگران دریافتند جایگزینی اوریدین (یكی از واحدهای سازنده آر‌ان‌ای) با نسخه‌های اصلاح‌شده‌ی آن می‌تواند واكنش ایمنی شدید را سركوب كند. نتایجی كه اولین‌بار در سال ۲۰۰۵ گزارش شد، به پژوهشگران اجازه داد پاسخ ایمنی را مهار كنند و mRNA را به‌طور ایمن به سلول‌ها تحویل دهند .

علاوه‌براین، پژوهشگران در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۰ نشان دادند كه mRNA اصلاح‌شده پروتئین زیادی را تولید می‌كرد كه می‌توانست موجب تحریك پاسخ ایمنی شود. همین پژوهش‌ها روی اصلاح واحدهای سازنده mRNA بود كه برنده جایزه نوبل شد .

وایزمن در كنفرانس خبری گفت: «واكسن‌هایی كه از این فناوری استفاده می‌كردند، در اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰ در كارآزمایی‌های بالینی شكست خوردند و بیشتر پژوهشگران از كار روی این نوع واكسن‌ها دست كشیدند.» بااین‌حال، كاریكو جرقه‌ی كار را زد و آن‌ها ۲۰ سال را صرف نحوه‌ی استفاده از آن كردند و از كاربردهای مختلف آن سخن می‌گفتند .

در سال ۲۰۰۶، كاریكو و وایزمن شركتی به نام RNARx را با هدف ایجاد درمان‌ها و واكسن‌های مبتنی‌بر mRNA تأسیس كردند. پس از اینكه كاریكو در سال ۲۰۱۳ به شركت آلمانی بیون‌تك ملحق شد، او و وایزمن به همكاری‌شان ادامه دادند .

در سال ۲۰۱۵، آن‌ها گزارش كردند كه قراردادن mRNA در حباب‌های لیپیدی می‌تواند به آر‌ان‌ای شكننده كمك كند تا بدون اینكه در بدن تجزیه شود، وارد سلول‌ها شود. وقتی دنیاگیری كووید شروع شد، پژوهشگران در حال ساختن واكسن زیكا بودند و به‌سرعت تجربه‌ی خود را برای مهار ویروس كرونا به‌كار گرفتند .

كاریكو شصت‌ویكمین زنی است كه از سال ۱۹۰۱ برنده‌ی جایزه‌ی نوبل شده است. همچنین، سیزدهمین زنی به‌شمار می‌آید كه جایزه‌ی نوبل فیزیولو‌ژی یا پزشكی را ازآنِ خود می‌كند. كاریكو و وایزمن جایزه‌ای به‌ارزش ۱۱ میلیون كرون سوئد یا تقریباً یك‌میلیون دلار دریافت می‌كنند .