فرار از هوشمندسازی مدیریت پسماند؛ جمع‌آوری سنتی زباله‌ها تا كی ادامه دارد؟
فرار از هوشمندسازی مدیریت پسماند؛ جمع‌آوری سنتی زباله‌ها تا كی ادامه دارد؟فناوری ایرانعلمیفناورییك‌شنبه ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ - ۱۳:۰۷مطالعه 7 دقیقهمهتاب جودكیتبلیغاتتبلیغاتتبلیغاتمدیریت هوشمند پسماند در ایران به‌دلیل نبود زیرساخت، مقاومت دربرابر تغییر و انحصارگرایی برای استفاده از درآمد زباله‌ها كندتر از كشورهای دیگر پیش می‌رودتبلیغاتمدیریت پسماند به‌شكل سنتی دیگر كارآمد نیست .
شاهد این جمله، تصویری است كه در آرادكوه، ضایعاتِ درهم حاشیه شهرها و زباله‌های دپوشده در جنگل‌ها می‌بینیم. توسعه‌یافته‌ها برای حل این مشكل به هوشمندسازی مدیریت پسماند روی آورده‌اند؛ شمار شهرهای هوشمندی كه در دنیا برای كاهش هزینه‌های جمع‌آوری و تفكیك زباله، بازیافت و ایجاد درآمدهای پایدار، فناوری‌های جدیدی به‌كار می‌گیرند، رفته‌رفته بیشتر می‌شود .
در ایران اما هنوز در ابتدای راهیم.در سال ۱۴۰۱ روزانه ۵۴ هزار تن پسماند عادی در كشور تولید شده كه ۸۳ درصد آن سهم شهرنشینان استدر دنیای پرشتاب امروز، با افزایش جمعیت، تبلیغ هرروزه‌ی مصرف‌گرایی و به‌دنبال آن تولید ضایعات بیشتر، شهرها به مدیریت پسماند با سرعت بالاتر و هزینه‌ی كمتر نیازمند شده‌اند .
آشفتگی اوضاع تولید زباله را باید در اعداد دید. آمارهای بانك جهانی در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد سالانه ۲.۰۱ میلیارد تن زباله جامد شهری در جهان تولید می‌شود و انتظار می‌رود این رقم تا سال ۲۰۵۰ به ۳.۴۰ میلیارد تن افزایش یابد .
از شواهد پیداست كه در ایران اوضاع خوب نیست؛ اشباع‌شدن زمین‌های آلوده به زباله و جست‌وجو برای یافتن اراضی جدید دفن ضایعات، جاری شدن رودهای شیرابه و آلوده كردن آب‌های زیرزمینی.آمار سازمان شهرداری و دهیاری‌های وزارت كشور در سال ۱۴۰۱ از تولید روزانه ۵۴ هزار تن پسماند عادی خبر می‌دهد كه ۸۳ درصد آن را شهرنشینان تولید كرده‌اند .
مركز پژوهش‌های مجلس نتیجه ادامه این روند در دهه‌های آینده را تولید زباله‌ی بیشتر و بروز پیامدهای شدیدتر برای محیط زیست دانسته و می‌گوید برای داشتن شهری پایدار باید به سمت رویكردهای نو، اینترنت اشیا و مدیریت هوشمند پسماند قدم برداشت .
كپی لینكهوشمندسازی فقط در حد استفاده از اپلیكیشنگزارشی راهبردی مركز پژوهش‌های مجلس به «هوشمندسازی مدیریت پسماندهای عادی در كشور» پرداخته است.پسماند عادی زباله‌های بازمانده از زندگی روزمره در شهر و روستاست؛ شامل پسماندهای خانگی كه اغلب تفكیك نمی‌شود و شهرداری مسئول جمع‌آوری آن است و البته نخاله‌های ساختمانی كه به بدترین شكل در حاشیه شهرها رها می‌شود .
بهره‌گیری از علم، فناوری و نوآوری در راستای مدیریت هوشمند پسماندها می‌تواند از طریق افزایش راندمان اجرایی، كمینه‌سازی مصرف انرژی، كاهش انتشار آلاینده‌ها به محیط زیست، كاهش هزینه‌ها، ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار و به‌طور كلی ارتقای تاب‌آوری مدیریت شهری به گذار از شرایط موجود به مدیریت بهینه پسماند بینجامد .
- گزارش مركز پژوهش‌های مجلس طبق ادعای این گزارش «سامانه‌مند كردن فعالیت‌ها در بخش‌های مختلف فرایند مدیریت پسماند، آموزش هوشمند شهروندان با استفاده از نرم‌افزارهای كاربردی، جمع‌آوری هوشمند پسماند خشك و استفاده از دستگاه‌های خوددریافت پسماند خشك» از جمله اقدامات شهرداری‌های كشور در حوزه هوشمندسازی مدیریت پسماند بوده است .
فقط در تعدادی از شهرداری‌ها حركت به سمت هوشمندسازی مدیریت پسماند با استفاده از نرم‌افزارهای كاربردی آغاز شده استمركز پژوهش‌های مجلس البته به میزان موفقیت طرح‌های اجراشده، سرنوشت زباله‌های تفكیك‌شده و آمار بازیافت اشاره‌ای نمی‌كند اما می‌گوید آمارهای سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت كشور و همچنین بعضی از سازمان‌های مدیریت پسماند سراسر كشور بیانگر آن است كه «در عمل تنها در تعدادی از شهرداری‌های كشور حركت به سمت سامانه‌مند كردن فعالت‌ها در بخش‌های مختلف فرایند مدیریت پسماند و آموزش هوشمند شهروندان با استفاده از نرم‌افزارهای كاربردی آغاز شده است» .
جمع‌آوری هوشمند پسماند خشكگزارش مركز پژوهش‌های مجلس در كنار معرفی سامانه «سیمپ» به‌عنوان یكی از موارد موفق، می‌گوید: «میزان تفكیك پسماندها در مبدأ در كل كشور كمتر از ۱۰ درصد است كه بخش ناچیزی از این پسماند توسط سامانه‌های هوشمند جمع‌آوری می‌شود .
»طبق بررسی بازوی پژوهشی مجلس، توسعه جمع‌آوری هوشمند پسماند با چالش مواجه است چون:۱- زیرساخت‌های اجرایی و لجستیكی برای پوشش‌دهی برنامه‌ها كافی نیست و رسیدگی به بعضی درخواست‌های كاربران با تأخیر انجام می‌شود .
۲- قانون مدیریت پسماند مصوب ۱۳۸۳ درباره الزام به تفكیك پسماندها در مبدأ ضمانت اجرایی ندارد.۳- میزان تفكیك از مبدأ آنقدر كم است كه روش‌های هوشمند در مقایسه با روش‌های سنتی (مثل جمع‌آوری از مخازن پسماند شهری) صرفه اقتصادی ندارد و سبب شده پیمانكاران تمایلی به هوشمندسازی نداشته باشند .
۴- شیوه‌نامه‌ی «جمع‌آوری هوشمند پسماند خشك توسط مجریان بخش خصوصی» خیلی دیر تدوین شد و مدیریت اجرایی پسماندهای عادی این شیوه‌نامه را به‌صورت كامل رعایت نمی‌كند.دستگاه‌های خوددریافت پسماند خشك (RVM)از سال ۱۳۹۹ اولین دستگاه‌های RVM به‌صورت محدود در كلان‌شهرها نصب شد اما طبق بررسی مركز پژوهش‌ها این روش «تاكنون نتوانسته است توفیق مورد انتظار را در كشور كسب كند» .
دلایل موفق نبودن این روش هم كم نیست:۱- مشكلات فنی بعضی دستگاه‌ها۲- نبود پیوست اجتماعی و فرهنگی در استفاده از دستگاه‌های خوددریافت پسماند۳- در نظر نگرفتن مشوق‌های مناسب برای استقبال بیشتر شهروندان۴- هزینه بالای دستگاه‌های RVM در مقایسه با تفكیك در مخزن و جذاب نبودن آن برای پیمانكاران۵-متصل نشدن بعضی دستگاه‌ها به اینترنت برای پایش آنلاینكپی لینكانحصارگرایی و كنار زدن كسب‌وكارهای خصوصیهوشمندسازی مدیریت پسماند در ایران در حد پروژه‌های كوچك و مقطعی است .
مثلاً شهرداری تبریز از پارسال طرح جمع‌آوری هوشمند پسماند خشك و خشكاله از طریق اپلكیشن را آغاز كرده و به‌تازگی یكی از مدیران شهرداری تهران وعده داده كه قرار است به سمت هوشمندسازی سطل‌های زباله در چند نقطه پایتخت برویم .
مركز پژوهش‌های مجلس در بخشی از گزارش خود از اپلیكیشن جمع‌آوری پسماند خشك «نوماند» نام می‌برد كه راه‌اندازی آن بی‌حاشیه نبود. نوماند یكی از بخش‌های سوپراپلیكیشن «شهرزاد» است كه طبق اعلام شهرداری تهران، شهروندان به‌واسطه آن می‌توانند زباله‌هایشان را به شهرداری بفروشند و با اعتباری كه به كیف پول شهروندیشان اضافه می‌شود، از مراكز تره‌بار خرید كنند یا حتی عوارض طرح ترافیك را بپردازند؛ كاری كه قبلاً از طریق اپلیكشین «تهران من» انجام می‌شد و قرار است شهرزاد به‌زودی جایش را بگیرد .
در سال‌های گذشته چندین اپلیكیشن دیگر به جمع‌آوری زباله‌های خشك مشغول شده‌اند اما درگیری با پیمانكاران شهرداری همیشه از موانع فعالیتشان بوده استتبلیغات برای این استارتاپ دولتی از زمستان پیش شروع شد و مدیران شهرداری مدعی شدند كه نوماند می‌تواند همه مشكلات پسماند را حل می‌كند و زباله‌گردی كودكان را كاهش دهد .
این درحالی است كه در سال‌های گذشته چندین كسب‌‌وكار دیگر به جمع‌آوری زباله‌های خشك مشغول بودند و اتفاقاً درگیری با پیمانكاران شهرداری از مهم‌ترین موانع فعالیتشان بود. اعضای شورای شهر در شرایطی از «عقب‌ماندگی از تكنولوژی پسماند» گلایه می‌كنند و به تفاهم با چینی‌ها برای انتقال تكنولوژی امیدوارند كه حمایت از فعالیت بخش خصوصی در این مورد فراموش شده است .
درباره چنین مشكلی، مركز پژوهش‌ها با مرور قوانین موجود چنین راهكاری را مطرح كرده است: «جلوگیری از انحصارطلبی و ارتقای شفافیت در صدور مجوز بخش خصوصی دارای صلاحیت» از طریق الزام همه‌ی شهرداری‌های كشور بر رعایت شیوه‌نامه «جمع‌آوری هوشمند پسماند خشك توسط مجریان بخش خصوصی» .
همزمان با منزوی شدن كسب‌وكارهای كوچك جمع‌آوری زباله‌های تفكیك‌شده، دست‌اندركاران و تصمیم‌گیران در برابر فناوری، هوشمندسازی و تغییر مقاومت می‌كنند. دراین‌مورد هم راهكار بازوی پژوهشی مجلس این است: «آگاهی‌سازی درباره مزایای پیاده‌سازی بلندمدت اینترنت اشیا و ارتقای ظرفیت نوآوری در میان مدیران سازمان‌ها برای شكست مقاومت در برابر تغییر» .
دست‌اندركاران و تصمیم‌گیران در برابر فناوری، هوشمندسازی و تغییر مقاومت می‌كنندكپی لینكهوشمندسازی مدیریت پسماند از چشم جهاندر كنار اینكه كاهش تولید زباله و وابستگی كمتر به پلاستیك و دوری از مصرف‌گرایی را نباید فراموش كرد، تجربه شهرهای هوشمند نشان می‌دهد كه استفاده از فناوری می‌تواند جمع‌آوری و تفكیك زباله را هم به یك سیستم سبزتر و كارآمدتر تبدیل كند .
شهرهای آینده‌نگر راه‌حل‌های هوشمند را در این مورد دنبال می‌كنند؛ شهرهای هوشمندی مثل سانفرانسیسكو در كالیفرنیا، سونگدو در كره جنوبی، آمستردام در هلند. این شهرها فناوری‌های مختلفی دراین‌مورد به‌كار گرفته‌اند:سطل زباله‌های هوشمند یكی از این موارد است .
ما از تفكیك در خانه جا مانده‌ایم اما كشوری مثل لهستان سطل‌های هوشمندی برای مرتب‌كردن خودكار مواد قابل بازیافت در محفظه‌های جداگانه تولید كرده است. این مخزن‌ها پس از تفكیك و مرتب كردن، زباله‌ها را فشرده می‌كند و میزان پربودن هر سطل را بررسی می‌كند .
شركت‌های جمع‌آوری با حسگرهای سطل زباله، اطلاعاتی درباره وضعیت سطل‌ها دریافت می‌كنند و در صورت لزوم برای خالی كردن آن راهی می‌شوند. این كار علاوه بر اینكه داده‌هایی درباره وضعیت تولید زباله محله جمع‌آوری می‌كند، جلوی اتلاف انرژی و زمان را می‌گیرد .
سیستم دیگر لوله‌های بادی است؛ زباله‌ها از طریق لوله‌ها به یك كارخانه جمع‌آوری زباله می‌روند، جایی كه می‌توان آن‌ها را دسته‌بندی كرد. ربات‌های بازیافت، مكانیزم‌های وزن كردن كامیون‌های حمل زباله با حسگر، كیوسك‌های خوددریافت زباله‌های الكترونیكی و زباله‌های خشك، فشرده‌ساز زباله با انرژی خورشیدی و درنهایت اپلیكیشن‌های بازیافت و جمع‌آوری زباله‌های خشك از دیگر موارد مورد استفاده در شهرهای هوشمند است .
منبع : https://www.zoomit.ir/tech-iran/420412-smart-waste-management-in-iran/