پایان تلخ گیلانشاه خال‌دار؛ اولین انقراض رسمی یك پرنده بومی اوراسیا و شمال آفریقا تایید شد

پایان تلخ گیلانشاه خال‌دار؛ اولین انقراض رسمی یك پرنده بومی اوراسیا و شمال آفریقا تایید شدانرژی و محیط زیستعلمییك‌شنبه ۴ آذر ۱۴۰۳ - ۲۲:۳۰مطالعه 4 دقیقهغزل امیریتبلیغاتمشاهده همه ویدئو‌هاتبلیغاتتبلیغاتمعمولاً حیوانات دارای زیستگاه‌های محدود در برابر انقراض آسیب‌پذیرتر هستند؛ اما ازدست‌رفتن گونه‌ای با جغرافیای زیست بزرگ، شوك بزرگی محسوب می‌شود .

تبلیغاتعصر انقراض ناشی از فعالیت انسان قربانی جدیدی گرفته است. یك پرنده‌ی مهاجر ساحلی به نام گیلانشاه خال‌دار (Numenius tenuirostris) تقریبا به‌طور قطع منقرض اعلام شده است. هرچند براساس فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت، انقراض ۱۶۴ گونه پرنده تایید شده، طیف گسترده‌ی زیستگاه‌های گیلانشاه خال‌دار، ازدست‌رفتن آن را بسیار نگران‌كننده می‌كند .

گیلانشاه خال‌دار هر سال در فصل تابستان به دشت‌های وسیع سیبری سفر می‌كرد تا مانند بسیاری از پرندگان مهاجر، در تابستان‌های كوتاه اما حاصلخیز سیبری تولیدمثل كند. درحالی‌كه پرندگان دیگر در فصل زمستان معمولاً راهی استرالیا یا مناطق گرمسیری می‌شوند، گیلانشاه خال‌دار زمستان را در سواحل مدیترانه سپری می‌كرد؛ انتخابی كه با توجه به شرایط نابسامان جنگل‌های بارانی، احتمالاً مطمئن به‌نظر می‌رسید .

فعالیت انسانی، سهم بزرگی در پایان غم‌انگیز گیلانشاه خال‌دار دارداما تالاب‌های مدیترانه نیز از آسیب‌ فعالیت‌های انسانی مصون نمانده‌اند. آلودگی، توسعه‌ی شهری و نابودی زیستگاه‌ها، چالش‌های بزرگی برای این پرنده و دیگر گونه‌های مهاجر ایجاد كرده است .

بااین‌حال، پرندگان این منطقه شاید بدین دلیل كه فرصت بیشتری برای سازگاری با توسعه‌ی تمدن انسانی داشته‌اند، در مقایسه با گونه‌های استوایی بهتر دوام آورده‌اند.انجمن سلطنتی حفاظت از پرندگان (RSPB) در بیانیه‌ای اعلام كرد هرچند قبلاً دو گونه پرنده در جزایر نزدیك به اروپا و آفریقا ازدست رفتند، انقراض گیلانشاه خال‌دار نخستین انقراض شناخته‌شده‌ی یك گونه پرنده در سرزمین اصلی اروپا، شمال آفریقا و غرب آسیا است .

چندین دهه تلاش برای كشف ردپایی از این گونه در محدوده‌ی زادآوری و غیرزادآوری آن، همگی بی‌نتیجه بوده است.با پراكندگی وسیع محل زیست، تصور می‌شد كه گونه‌ی گیلانشاه خال‌دار در برابر تغییرات مقاومت بیشتری داشته باشد .

اما آخرین مشاهده‌ی موثق آن به سال ۱۹۹۵ در مراكش، یكی از مهم‌ترین پناهگاه‌های این پرنده، بازمی‌گردد. برخی گزارش‌های غیرمعتبر نیز از مشاهده‌ی این پرنده در سال ۲۰۰۱ خبر دادند.گروهی از پژوهشگران در مقاله‌ای كه به‌تازگی انقراض گیلانشاه خال‌دار را اعلام كرده، علاوه بر دیده‌نشدن این گونه، تهدیدات زیست‌محیطی پیش‌روی آن را نیز بررسی كردند .

نمونه‌هایی وجود دارد كه نشان می‌دهد گونه‌های منقرض‌شده به‌طور شگفت‌آوری دوباره دیده شده‌اند، اما در مورد گیلانشاه خال‌دار، بررسی زیستگاه‌ها و تهدیدات زیست‌محیطی حاكی از آن است كه گونه به احتمال ۹۶ درصد منقرض شده است .

انقراض این پرنده احتمالاً مدت كوتاهی پس از آخرین مشاهده رخ داد.گونه به احتمال ۹۶ درصد منقرض شده استتلاش‌های گسترده برای یافتن محل تولیدمثل گیلانشاه خال‌دار در تمام سال‌های بعدی بی‌نتیجه ماند. تجزیه‌وتحلیل پرهای جوجه‌های گونه در موزه‌ها نشان داد كه جستجوهای اولیه در مكان‌های اشتباه انجام شده بود، اما سفرهای اكتشافی به مناطق صحیح مثل شمال قزاقستان نیز ثمری نداشت .

این در حالی است كه تلاش‌های جدی برای نجات پرنده تا سال ۱۹۸۸ آغاز نشد و آن زمان دیگر خیلی دیر بود.یكی از دلایل اصلی فاجعه‌ی انقراض گونه، نابودی زیستگاه‌های كلیدی است. در سیبری، خشك‌كردن باتلاق‌ها برای كشاورزی، زیستگاه‌های زادآوری این پرنده را از بین برد .

در مدیترانه نیز تالاب‌های ساحلی قربانی آلودگی و تغییرات ناشی از فعالیت‌های انسانی شدند. علاوه بر این، انتخاب مناطق جنگ‌زده‌ای مانند یمن و تالاب‌های میان‌رودان برای گذراندن زمستان، شرایط را برای گونه دشوارتر كرد .

تخریب این مناطق نیز در نتیجه درگیری‌های منطقه‌ای، زیست‌بوم‌های حیاتی را نابود كرد.اگرچه به‌تازگی آنفلوآنزای پرندگان نیز تهدیدی جدی برای پرندگان وحشی محسوب می‌شود، به نظر می‌رسد انقراض گیلانشاه خال‌دار پیش از شیوع این بیماری رخ داده باشد .

نقش شكار و بیماری‌های دیگر نیز در این سرنوشت تلخ دیده می‌شود.بیشتر بخوانیدانسان‌ها ۱۵۰۰ گونه پرنده را به ورطه انقراض كشانده‌اند8 دی 02مطالعه '3در جستجوی پرندگان گمشده؛ آیا دانشمندان می‌توانند گونه‌های ناپدیدشده را دوباره كشف كنند؟9 شهریور 03مطالعه '5بررسی عوامل انقراض گیلانشاه خال‌دار می‌تواند راهنمایی برای حفاظت از گونه‌های مشابه باشد، گونه‌هایی مانند گیلانشاه دم‌سیاه (Limosa limosa) یا گیلانشاه بزرگ (Numenius arquata) كه در بریتانیا زادآوری می‌كند .

اكنون از هشت گونه‌ای كه به جنس گیلانشاه‌های نوك‌خمیده (Numenius) تعلق دارند، یكی منقرض شده و بقیه در معرض تهدید جدی هستند. این پرندگان به دلیل عمر طولانی اما نرخ تولیدمثل پایین، به‌طور طبیعی آسیب‌پذیرتر هستند و كوچك‌ترین تغییر در زیستگاه‌هایشان می‌تواند پیامدهای بزرگی داشته باشد .

انقراض گیلانشاه خال‌دار برای جهان یك زنگ خطر است. حفظ پرندگان مهاجر بدون تلاش هماهنگ در سطح جهانی، ممكن نیست. همان‌طور كه كاهش كربن در جو به همكاری بین‌المللی نیاز دارد، حفاظت از گونه‌ها نیز مستلزم تعهد جهانی است .

وضعیت پرندگان مهاجر اكنون به شاخصی برای موفقیت یا شكست در حفاظت از تنوع زیستی تبدیل شده و متأسفانه، این شاخص چندان امیدواركننده نیست.مطالعه در مجله IBIS: The International Journal of Avian Science منتشر شده است .